Dwór Piaseckich w Ryczowie

Na południowy zachód od Krakowa, na ziemiach dawnego księstwa zatorsko-oświęcimskiego, we wsi Ryczów wznosi się romantyczny pałac, otoczony zabytkowym parkiem krajobrazowym. Zbudowany w latach 1862 – 1864, przechodził różne koleje losu. Dorowadzony do ruiny za czasów PRL, zdewastowany i opuszczony, w roku 1991 powrócił w ręce dawnych właścicieli, by – powoli odzyskując pierwotny kształt – służyć podtrzymywaniu związanego z tym miejscem dziedzictwa historii, kultury i sztuki.

15 maja 1862 Tytus Drohojowski rozpocząl budowę nowego pałacu; stary drewniany dwór, zbudowany jeszcze przez Cystersów, miał wkrótce paść ofiarą pożaru (1 listopada 1865), który zniszczył go doszczętnie. Fundamenty pod nową budowlę założono w ogrodzie, na zachodnim skraju wsi. Do końca roku 1864 pałac był gotów; poświęcił go 4 stycznia 1865 ks. Jan Michalski, proboszcz ze Spytkowic. Wokól pałacu założono park krajobrazowy. Wkrótce, niedaleko, powstała także stajnia i spichlerz.

12 lutego 1936 dobra ryczowskie nabył Generał Zygmunt Piasecki. Majątek był w opłakanym stanie; w pałacu mieszkała 87-letnia baronowa Błażowska wraz z damą do towarzystwa i tabunem kotów.

Lata 1936-39 to krótki okres świetności pałacu. Majątek, pod nowym zarządem, prosperował coraz lepiej, pod czujnym okiem ogrodnika piękniał park krajobrazowy. W specjalnych misach, aż z Francji, sprowadzono rzadkie krzewy azalii, które malowniczo kwitły w maju – na imieniny Pani Generałowej. Zofia z Beilińskich, ukochana żona generała, była dobrym duchem ryczowskiego domu.

Położony niedaleko Krakowa, pałac stał się ośrodkiem życia towarzyskiego. Częstymi gośćmi byli oficerowie Krakowskiej Brygady Kawalerii, a piwniczka z nalewkami, które osobiście przygotowywał Generał, cieszyła się zasłużoną sławą.

Latem odbywały się tu tzw. przedobozia – pobyty wypoczynkowo-ćwiczebne, przygotowujące żołnierzy do obozów szkoleniowych. Ich atrakcją były zawody w ujeżdżeniu koni lub w szermierce.

5 września 1939 do Ryczowa weszli Niemcy. Gdy zbliżał się front, generałowa wraz z matką i dziećmi – jak wielu innych – wyruszyła na wschód, w nadziei, że tam będzie bezpieczniej. Wieść o inwazji sowietów zastała ich pod Kowlem; zawrócono natychmiast, nie czekając poranka. Po kilku tygodniach tułaczki dotarli do Ryczowa. Dom był splądrowany. Zaczęło się życie w warunkach wojennych; dom zaludnił się uchodźcami z Poznańskiego, ze Lwowa i – po Powstaniu – z Warszawy. Nikomu nie odmawiano schronienia.

25 stycznia 1945 do Ryczowa wkroczyła Armia Czerwona. W pałacu Rosjanie urządzili szpital polowy : na piętrze operowano bez znieczulenia; na słomie leżeli tu ranni. Na parterze kładziono zmarłych. Na opał poszła większość zabytkowych mebli. Ulubioną rozrywką Krasnoarmiejców było strzelanie do lustra; zostały po nich łuski pocisków tkwiące do dziś w podeście schodów.

W marcu 1945 ryczowski proboszcz, ks. Władysław Kania, notował w kronice parafialnej: „Reforma agrarna i tutaj miala miejsce. Majątek pana generała Piaseckiego, będącego całą wojnę w niewoli niemieckiej, rozparcelowano. Po wypędzeniu pani Zofii Piaseckiej wraz z dziećmi pałac stał się łupem oswobodzicieli”. Zburzono taras i kolumnowy podjazd; wnętrza zamieniono na magazyny, sklepy i urzędy gminne. Budynek doprowadzono do ruiny; gdy przestał już nadawać się do użytku , wyprowadziły się sklepy i urzędy. W roku 1987 pałac wraz parkiem, zdewastowanym podobnie jak sam dom – został wpisany do rejestru zabytków.

Powołana w roku 2010 przez spadkobierców ostatnich właścicieli Pałacu w Ryczowie, Fundacja Pałac w Ryczowie prowadzi działalność kulturalną i oświatową w zakresie promocji dziedzictwa narodowego, wspierania zabytków kultury polskiej, a także sztuki współczesnej. Pracując na rzecz lokalnej społeczności upowszechnia wiedzę o sztuce i historii ojczystej, ze szczególnym uwzględnieniem tradycji kawaleryjskich.

W roku 2014 w Pałacu w Ryczowie została otwarta Izba Pamięci Generała Zygmunta Piaseckiego. Jest prowadzona przez Fundację. Izbę można zwiedzać po wcześniejszym umówieniu się.