Kawaleria – Konie, Wojna i Sport
– w opracowaniu Lesława Kukawskiego –
Patroni honorowi:
Mecenasi:
Prezentujemy cykl popularnych monografii pułków i oddziałów kawalerii II Rzeczypospolitej, przygotowywany przez Lesława Kukawskiego oraz innych uznanych autorów w oparciu o bogatą literaturę przedmiotu.
W okresie międzywojennym prawie dla wszystkich pułków opracowano ich wojenne dzieje w oficjalnym wydawnictwie Wojskowego Biura Historycznego pod wspólnym tytułem „Zarys historii wojennej pułków polskich 1918-1920”. Prócz tego niektóre pułki mają swoje obszernie opisane dzieje, obejmujące także okres pokoju, wydane już przed rokiem 1939. Monografie kilku pułków wydane po II wojnie światowej w ośrodkach emigracyjnych doprowadzono do momentu rozwiązania tych jednostek.
W kraju po roku 1945 pisano o kawalerii raczej rzadko i z reguły był to materiał okrojony. Brak było opisów wojny bolszewickiej i agresji armii sowieckiej na Polskę w roku 1939. Nieocenionym, przebogatym źródłem informacji o kawalerii Polski Niepodległej i w czasach obu wojen światowych był wychodzący w Londynie od kwietnia 1956 r. kwartalnik historyczny „Przegląd Kawalerii i Broni Pancernej”, początkowo pod nazwą „Przegląd Zrzeszenia Kół Pułkowych Kawalerii”.
Lesław Kukawski
Hodowca koni, jeździec, publicysta, uznany historyk kawalerii, działacz i sędzia jeździecki. Członek kapituły medalu za „styl i elegancję” w powożeniu (skład kapituły Zbigniew Dąbrowski – przewodniczący, Hanna Ganowicz, Lesław Kukawski). Czytaj więcej…
Oddziały Kawalerii II Rzeczypospolitej wg Lesława Kukawskiego – wykaz artykułów (Koń Polski 01/1991- 08/1998):
Część 01. – Legion Puławski i oddziały polskie w Rosji, Armia Polska we Francji
Część 02. – 1. Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego
Część 03. – 2. Pułk Szwoleżerów Rokitniańskich
Część 04. – 3. Pułk Szwoleżerów Mazowieckich im. płk Jana Kozietulskiego
———————————————————————————————————
Część 05. – 1. Pułk Ułanów Krechowieckich im. płk. Bolesława Mościckiego
Część 06. – 2. Pułk Ułanów Grochowskich im. Generała Dwernickiego
Część 07. – 3. Pułk Ułanów Śląskich
Część 08. – 4. Pułk Ułanów Zaniemenskich
Część 09. – 5. Pułk Ułanów Zasławskich
Część 10. – 6. Pułk Ułanów Kaniowskich
Część 11. – 7. Pułk Ułanów Lubelskich im. gen. Kazimierza Sosnkowskiego
Część 12. – 8. Pułk Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego
Część 13. – 9. Pułk Ułanów Małopolskich
Część 14. – 10. Pułk Ułanów Litewskich
Część 15. – 11. Pułk Ułanów im. Marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza
Część 16. – 12. Pułk Ułanów Podolskich
Część 17. – 13 Pułk Ułanów Wileńskich
Część 18. – 14. Pułk Ułanów Jazłowieckich
Część 19. – 15. Pułk Ułanów Poznańskich
Część 20. – 16. Pułk Ułanów Wielkopolskich im. genarał dywizji Gustawa Orlicz-Dreszera
Część 21. – 17. Pułk Ułanów Wielkopolskich im. króla Bolesława Chrobrego
Część 22. – 18. Pułk Ułanów Pomorskich
Część 23. – 19. Pułk Ułanów Wołyńskich im. Gen. Edmunda Różyckiego
Część 24. – 20. Pułk Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego
Część 25. – 21. Pułk Ułanów Nadwiślańskich
Część 26. – 22. Pułk Ułanów Podkarpackich
Część 27. – 23. Pułk Ułanów Grodzieńskich
Część 28. – 24. Pułk Ułanów
Część 29. – 25. Pułk Ułanów Wielkopolskich
Część 30. – 26. Pułk Ułanów im. hetmana Jana Karola Chodkiewicza
Część 31. – 27. Pułk Ułanów im. Króla Stefana Batorego
———————————————————————————————————
Część 32. – 1. Pułk Strzelców Konnych
Część 33. – 2. Pułk Strzelców Konnych
Część 34. – 3. Pułk Strzelców Konnych im. Hetmana Polnego Koronnego Stefana Czarnieckiego
Część 35. – 4. Pułk Strzelców Konnych Ziemi Łęczyckiej
Część 36. – 5. Pułk Strzelców Konnych
Część 37. – 6. Pułk Strzelców Konnych
Część 38. – 7. Pułk Strzelców Konnych Wielkopolskich
Część 39. – 8. Pułk Strzelców Konnych
Część 40. – 9. Pułk Strzelców Konnych im. gen. K. Pułaskiego
Część 41. – 10. Pułk Strzelców Konnych
———————————————————————————————————
Część 42. – Tatarski Pułk Ułanów im. Płk Mustafy Achmatowicza
Część 43. – Szwadron Przyboczny Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza następnie Prezydenta Rzeczypospolitej
Część 44. – Kawaleria Korpusu Ochrony Pogranicza
Część 45. – Centrum Wyszkolenia Kawalerii
Wybrane publikacje związane z kawalerią…
WOJNA
„Szwoleżerowie Gwardii. Pułk lekkokonny polskiej gwardii” (1995) – Stanisław Ledóchowski | Opracowanie autorstwa Stanisława Ledóchowskiego powstałe z okazji pokazu ilustracji i druków związanych z dziejami najsłynniejszej – obok husarii i lisowczyków – jazdy polskiej.
„1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego jego ethos i chwała” (2010) – Stanisław Ledóchowski | Opracowanie autorstwa Stanisława Ledóchowskiego na temat szwoleżerów, kojarzonych nie tylko z brawurą, lecz także ze znamienną postawą dziarskiego kawalerzysty.
„François Girardot – francuski medyk polskich szwoleżerów” (2020) – Maria J. Turos | Tekst przybliża postać François Girardota, jednego z francuskich lekarzy pułku szwoleżerów gwardii, który nie tylko przebył z tą formacją prawie cały szlak bojowy lecz po zakończeniu wojen znalazł w Polsce drugą ojczyznę, w której przebywał do śmierci.
„1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego” (2022) – Zesp. red. | Album przybliżający historię 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego.
„Szwoleżerowie. Ułani. Strzelcy konni. Artylerzyści konni. Mistrzowie Polski i Olimpijczycy” (2012) – Witold Duński | Wspomnienia Witolda Duńskiego o wybitnych jeźdźcach i kawalerzystach
„Echa Somosierry” (2018) – Stanisław Ledóchowski | Artykuł powstał w związku ze zbliżającą się 180. rocznicą szarży w wąwozie Somosierry, w której młody, niedoświadczony jeszcze pułk Szwoleżerów Gwardii, okrył się wiekopomną sławą.
„Szwoleżerowie, Ułani i Strzelcy Konni w Fotografii Narcyza Witczaka-Witaczyńskiego” (2013) – Stanisław Zieliński, Leszek Nagórny | Album zawierający unikatowe zdjęcia autorstwa Narcyza Witczaka-Witaczyńskiego. Fotograficzny zapis jego żołnierskiej drogi.
SPORT
„Jeździectwo. Szwoleżerowie legioniści” (2017) – Zesp. red. | Tekst poświęcony pierwszemu Mistrzowi Polski sekcji jeździeckiej CWKS Legia, Ryszardowi Radzikowskiemu.
„Hipodrom Łazienki Warszawskie” (2024) – Leszek Nagórny | Zdjęcia archiwalne z komentarzem Leszka Nagórnego. Fotografie pochodzą ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego.
„Panu rotmistrzowi Stanisławowi Olszowskiemu Komitet Organizacyjny Międzynarodowych Konkursów Hipicznych” (1927) – Zesp, red. | Pamiątkowy album wręczony rtm. Stanisławowi Olszowskiemu z okazji otwarcia Hipodromu w Łazienkach Królewskich oraz pierwszych w Polsce, międzynarodowych zawodów hipicznych.
CZASOPISMA O TEMATYCE KAWALERYJSKIEJ
„Broń i Barwa – czasopismo (1934-1939)„
„Jeździec i Hodowca – czasopismo (1922-1939)„
„Jeździec i Myśliwy (1891-1915)„
„Legjon – czasopismo Związku Legjonistów Polskich w Krakowie (1929-1933)” | W TRAKCIE PRZYGOTOWANIA
„Nowy Przegląd Kawaleryjski (2002-2009)„
„Oleandry – Związek Legionistów Polskich” | W TRAKCIE PRZYGOTOWANIA
„Przegląd Kawaleryjski – czasopismo (1924-1939)„
„SiM – Studia i Materiały Centralnej Biblioteki Wojskowej (2014-)„
Więcej artykułów i publikacji związanych z kawalerią…
Powiązane Legendy Polskiego Jeździectwa:
Wydarzenia z udziałem polskich kawalerzystów:
Wojna chocimska – Chocim, 1621. Siły polsko-litewsko-kozackie stanęły na drodze armii osmańskiej pod miejscowością Chocim. Oblężenie zakończyło się taktycznym zwycięstwem armii Rzeczypospolitej.
Bitwa pod Wiedniem (Odsiecz Wiedeńska) – stoczona 12 września 1683 pod Wiedniem między wojskami polsko-cesarskimi pod dowództwem króla Jana III Sobieskiego a armią Imperium Osmańskiego. Zakończona totalną klęską wojsk tureckich.
Szarża 3 szw. 1 pszwol., Gwardii Cesarskiej – Somosierra, 1808. Trwająca osiem do dziesięciu minut szarża polskiej, lekkiej kawalerii (trzeci szwadron 1. Pułku Szwoleżerów Gwardii Cesarskiej), na przełęczy Samosierra w Hiszpanii na wysokości 1444 metrów n.p.m. Zdobywcami poszczególnych baterii byli dowódcy: 1/ rtm. Jan Kozietulski, 2/3 kpt. Jan Nepomucen Dziewanowski, ostatnia / podporucznik. Andrzej Niegolewski.
Wielka szarża pod Rokitną – Rokitna, 1915. Dnia 13 czerwca 1915 r. 65. ułanów Dunin-Wąsowicza wsławiło się pamiętną po wszystkie czasy dla oręża polskiego, szarżą pod Rokitną.
Wielka bitwa kawalerii – Komarow, 1920. 31.08.2020, przypadło 100 lecie Cudu nad Wisłą. Zatrzymanie przed strategicznym Zamościem i rozbicie pod Komarowem 1 Armii Konnej S. Budionnego.
Rewia Polskiej Kawalerii – Kraków 1933. Z okazji 250 rocznicy Odsieczy Wiedeńskiej (1683 r.) – z inicjatywy Marszałka Józefa Piłsudskiego, 6 października 1933 roku na krakowskich Błoniach, odbyła się ostatnia w historii polskiej wojskowości rewia kawalerii. Na uroczystość przybyły najważniejsze władze Rzeczypospolitej: Marszałek Józef Piłsudski, Prezydent Ignacy Mościcki oraz delegacje innych państw.
Kawalerzyści / Jeźdźcy / Olimpijczycy:
Sergiusz Zahorski – generał brygady Wojska Polskiego, szef Gabinetu Wojskowego Prezydenta Rzeczypospolitej, współtwórca polskiego jeździectwa sportowego, uczestnik Igrzysk Olimpijskich 1912 w reprezentacji Rosji.
Karol Rómmel – żołnierz, trener, artysta w malarstwie, rysunku i jeździe konnej. Trzykrotny olimpijczyk (1912 – Sztokholm, 1924 – Paryż, 1928 – Amsterdam). Działał w KJK w Łodzi (1937) oraz JLKS Sopot (po wojnie).
Adam Królikiewicz – pierwszy polski medalista olimpijski – brązowy medal, Igrzyska Olimpijskie Paryż 1924 (koń Picador).
Zdzisław Dziadulski – dwukrotny olimpijczyk (IO Paryż 1924 – koń ‘Zefir’, IO Amsterdam 1928– ‘The Lad’ – rezerwowy). 1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego.
Kazimierz Szosland – mjr sł. st. Wojska Polskiego, czołowy jeździec polski w latach 1923-1935, dwukrotny olimpijczyk (1924 i 1928 – srebro).
Tadeusz Komorowski – pułkownik kawalerii WP. Komendant Główny Armii Krajowej. Premier rządu RP na uchodźstwie.
Kazimierz Suski de Rostwo – żołnierz, jeździec, trener, olimpijczyk z IO Paryż 1924 (7 miejsce). Ppłk. Dowódca 21 Pułku Ułanów Nadwiślańskich (bitwa pod Mokrą).
Leon Kon – trener jeździectwa, współtwórca Polskiego Związku Jeździeckiego i jego sekretarz generalny. Kawaler Krzyża Walecznych i Srebrnego Krzyża Zasługi.
Michał Woysym-Antoniewicz – major kawalerii Wojska Polskiego, srebrny i brązowy medalista olimpijski w jeździectwie.
Kazimierz Gzowski – rtm. 15 pułk ułanów Poznańskich. Srebrny medalista IO w Amsterdamie 1928r. w konkurencji skoki przez przeszkody, na koniu Mylord.
Józef Trenkwald – żołnierz, jeździec, brązowy medalista IO Amsterdam 1928, WKKW druż, Kawaler orderu Virtuti Militari, Krzyż Cesarza Karola, Krzyż Walecznych.
Janusz Komorowski – major Wojska Polskiego, jeździec sportowy, olimpijczyk z Berlina, medalista Mistrzostw Polski w WKKW. Po wojnie trener jeździectwa w Anglii i Argentynie.
Michał Gutowski – olimpijczyk. Rtm, 17 pułk ułanów wielkopolskich. Kawaler m. innymi orderu Wojennego Virtuti Militari, Legii Honorowej, Krzyża Walecznych 5 razy. Generał w stanie spoczynku.
Tadeusz Sokołowski – żołnierz, sportowiec, cichociemny zakatowany przez Gestapo w Mińsku. 3x medalista MP, 2 wicemistrz Armii (1935), olimpijczyk IO Berlin 1936 (Zbieg II), 1937-39 szef sekcji jeździeckiej WKS Legia.
Henryk Leliwa-Roycewicz – pułkownik Wojska Polskiego, dowódca batalionu „Kiliński“ podczas powstania warszawskiego, medalista olimpijski w jeździectwie.
Zdzisław Kawecki – srebrny medalista z IO w Berlinie (koń ‘Bambino’). Kawaler Krzyża Walecznych, Srebrny Krzyż Zasługi. 7. Pułk Strzelców Konnych Wlkp.
Seweryn Kulesza – mjr sł. st. Wojska Polskiego, kawalerzysta i jeden z najzdolniejszych jeźdźców polskich lat trzydziestych, srebrny medalista olimpijski w drużynowym konkursie WKKW w Berlinie (1936).
Roman Abraham – gen. bryg. Wojska Polskiego. Bohaterski obrońca Lwowa. Dowódca 26 Pułku Ułanów Wielkopolskich oraz Wielkopolskiej Brygady Kawalerii w kampanii wrześniowej 1939 r. Doktor praw. Przed 1914 członek Związku Młodzieży Narodowej (“Z”) i Drużyn Bartoszowych.
Henryk Dobrzański – żołnierz, jeździec, olimpijczyk. Ostatni polski dowódca Oddziału Wydzielonego w czasie II wojny światowej. Zginął z bronią w ręku.
Stanisław Czerniawski – rotmistrz kawalerii Wojska Polskiego, olimpijczyk (rezerwowy – skoki przez przeszkody, Berlin 1936), kawaler Orderu Virtuti Militari. Poległ w obronie Polski 10 września 1939 w rejonie Chruślina.
Jan Tarnowski – uczestnik powstania wielkopolskiego, wojny z bolszewikami, kampanii wrześniowej i powstania warszawskiego. Dowodził szwadronem 13 pułku Ułanów Wileńskich Wileńskiej Brygady Kawalerii.
Bolesław Wieniawa-Dłogoszowski – pierwszy Ułan II Rzeczypospolitej. Lekarz, poeta, poliglota, kawalerzysta, adiutant Józefa Piłsudskiego. Generał WP. Ambasador RP w Rzymie. Zginął tragicznie w Nowym Jorku. Jego prochy, spoczęły na Cmentarzu Rakowieckim w Krakowie.
Robert Woronowicz – oficer służby stałej WP, specjalność – kawaleria reprezentacyjna. Instruktor Wyszkolenia Kawaleryjskiego. Instruktor jeździecki PZJ i rekreacji ruchowej ze specjalnością jeździectwo. Twórca i szkoleniowiec Kawalerii Ochotniczej od 1993 r.
Konie:
Picador – koń, na którym rtm. Adam Królikiewicz zdobył pierwszy dla Polski, brązowy medal na IO w Paryżu w 1924 r.
Readgleadt – wyhodowany w Irlandii. Był własnością Grupy Sportu Konnego. Dosiadany przez różnych jeźdźców. W 2.poł. lat 20. wygrał kilka razy konkursy o PN. Spokojny i pewny. IO Amsterdam 1928, srebro druż. w skokach. Jeździec rtm. M. Antoniewicz – 6 pkt. karnych, XX miejsce ind.
Alli – urodził się jako Kaktus w 1920 roku, hodowli Stefana Walewskiego z Inczewa, wł. Wojsko Polskie. W 1931 i 1933 roku wygrał pod Szoslandem PN w Warszawie. IO Amsterdam 1928, srebro druż. w skokach. Na igrzyskach popełnił jeden błąd. Jeździec rtm. K. Szosland – 2 pkt. karne, XIII miejsce ind.
Mylord – wyhodowany w Irlandii. Jego właścicielem był kpt. art. Józef Szilagyi. Prawdopodobnie przed igrzyskami kupiło go od niego wojsko. IO Amsterdam 1928, srebro druż. w skokach. Popełnił jeden błąd w rozgrywce. Jeździec por. K. Gzowski – 0/2pkt. karne w rozgrywce, IV miejsce ind.
Moja Miła – to na niej w 1928 rtm. Michał Antoniewicz-Woysym podczas Igrzysk Olimpijskich w Amsterdamie zdobył brązowy medal drużynowy w wkkw.
Lwi Pazur – koń polskiej hodowli (Karol Skarbek), startując pod rtm. Józefem Trenkwaldem przyczynił się do zdobycia brązowego, drużynowego medalu w konkurencji WKKW.
Donneuse – Igrzyska Olimpijskie Amsterdam 1928, brązowy medal drużynowy w wkkw, pod ppłk Karolem Rómmlem z 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego.
Arlekin III – xo kasztan (Bafur — Blackfish) ur. 1928, zm. 09/1939
Bambino – w opinii Gustava Rau`a: “elegancki koń o długich liniach. Ruchy płynne i elastyczne. W terenie Bambino galopuje z długą, wyciągniętą szyją i sprężynującym grzbietem.“
Tośka – według Gustava Rau’a, po ujeżdżeniu: “Bardzo szlachetna, muskularna, elegancka klacz. W kłusie tylne kopyta poruszają się nierówno. Wszystkie ruchy żywe. Dobre przejścia.”
Igrzyska Olimpijskie:
VIII letnie Igrzyska Olimpijskie – Paryż, 1924
Pierwsze letnie Igrzyska Olimpijskie, w których udział wzięła Polska. Nasi reprezentanci zdobyli dwa medale, ind. brąz (Adam Królikiewicz / Picador) i druż. srebro (kolarze torowi).
IX letnie Igrzyska Olimpijskie – Amsterdam, 1928
Igrzyska Olimpijskie w Amsterdamie to pierwsza olimpiada, na której zdobyliśmy dwa drużynowe medale w skokach przez przeszkody – srebrny oraz w WKKW brązowy.
XI letnie Igrzyska Olimpijskie – Berlin, 1936
Polska ekipa w składzie: rtm. Z. Kawecki / Bambino; mjr S. Kulesza / Tośka; rtm. H. Roycewicz-Leliwa / Arlekin III – wywalczyła srebrny medal drużynowy.
Przykłady powiązanych postów z naszych mediów społecznościowych:
